نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• سید سجاد رضوی کهنموئی
• کامران داوری
• مهری شاهدی
• فاطمه طالبی
• عطا جودوی

چکیده

مطالعات بیلان آب یکی از ارکان مدیریت و سیاست‏گذاری در مدیریت منابع آب و ابزاری برای ارزیابی کمی ذخایر منابع آب در حوضه و تغییرات این منابع در اثر فعالیت‏های انسانی است. در حال حاضر برای محاسبه بیلان در ایران مشکلاتی وجود دارد. پرهزینه و زمان‏بر بودن تأمین داده‏های موثق برای برآورد بسیاری از مولفه‏های بیلان (در سطح حوضه) و اتکا به روش‏های تجربی (تخمینی) برای برآورد این مولفه ‏ها، و از طرفی نبود روش‏های تجربی واسنجی شده و بومی برای برآورد دقیق‏تر عوامل بیلان برخی از این مشکلات است. در بسیاری از کشورها از مدل‏هایی در برنامه‏ریزی منابع آب استفاده می‏شود که در کشورهای دیگر با شرایط اقلیمی متفاوت تولید شده‏اند. بنابراین قبل از استفاده از این مدل‏ها باید به ساختار مدل توجه شود. هدف از این مطالعه بررسی‌ مدل‌ها و روش‌هایی است که در دنیا برای محاسبات بیلان آب، به کار گرفته می‌شود. با توجه به مزیت مدل‌های مفهومی در مقایسه با مدل‌های فرایند- محور و مدل‌های داده-محور در مدل‌سازی بیلان آب و همچنین با توجه به ضعف مدل‏های یکپارچه در شبیه‎سازی تغییرات پارامترها در سطح حوضه آبریز، تمرکز اصلی مقاله بر روی مدل‌های مفهومی در حالت‌های توزیعی و نیمه توزیعی است. این مدل‌ها متفاوت از مدل‌های کاملا توزیعی فرایند محور بوده و قابلیت کاربرد بیشتری را در حوضه‌های متوسط و بزرگ مقیاس (که داده‌های هیدروژئولوژیکی کافی وجود ندارد) دارند. سعی شده است با بررسی مدل‌های مختلف بیلان بتوان یک مدل اجرایی برای مناطق خشک و نیمه خشک ایران انتخاب کرد. با توجه به شرایط موجود، در مناطقی که هنوز اطلاعات دقیق و موثق هیدرولوژیکی برای واسنجی مدل‌ها وجود ندارد (مانند اکثر حوضه‌های آبریز در ایران) برای تولید، توسعه، واسنجی و بومی‌سازی یک مدل بیلان که هدف آن تخمین موجودیت آب در یک حوضه است، می‌بایست ابتدا مدل‌های ساده‌تر مد نظر قرار گیرد و نه مدل‌هایی که تحت عنوان مدل شبیه‌سازی هیدرولوژیکی شناخته می‌شوند. در این مطالعه تعدادی از مدل‌ها، براساس برخی از معیارها از جمله عدم پیچیدگی، دسترسی به داده‌ها و کد، دسته‌بندی و از نظر خروجی‌ها، مقیاس زمانی و مکانی و ساختار مدل بیلان مقایسه شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

• بیلان آب
• خشک و نیمه خشک
• مدل های توزیعی
• شبه توزیعی و نیمه توزیعی
• مدل های ریاضی
• مفهومی

عنوان مقاله [English]

An overview on water balance models: mathematical-conceptual water balance models for watershed

نویسندگان [English]

• sajjad razavi
• kamran davary
• Mehri Shahedi
• fatemeh talebi
• Ata Joodavi

چکیده [English]

Introduction:
Water consumption has been rising during the last five decades across the globe because of population growth, higher standard of living, and economic development. Water resources limitations in Iran has led to the emergence of sustainable water resource management. To deal with the complex and interlinked water challenges, we need knowledge about the quantity and quality of water in the watersheds through water balance investigation. Evaluating available water resources is a prerequisite step in the water resources management to avoid adverse environmental impacts. Water balance investigations, as a tool for quantitative evaluation of water resources, is a prerequisite step in water resources management process. However, we have faced to some problems with water balance calculations such as: it is costly and time-consuming to provide reliable data for a large area and the estimation methods of water balance components rely on the methods that would not be appropriate for Iran's meteorological, hydrological and hydrogeological conditions. For example, in many cases, the empirical methods and mathematical models used in Iran were developed in other countries with different climates.

Methods:
Water balance models have been developed over multiple timescales (hourly, daily, monthly and yearly) and different spatial resolutions and varying degrees of complexity. Water balance models were ?rst developed in the ????s by Thornthwaite. With the increasing use of water balance models to address hydrological problems, a considerable amount of efforts has been devoted to the development of such models and techniques. A variety of models have been considered, ranging from relatively complex conceptual models to complex physical based models. Previous studies showed that using conceptual water balance models rather than process-based models or data-driven models have some advantages. Process-based models require high resolution, in both space and time, data and data-driven models may not remain valid in changed climatic conditions. Therefore, we focus on distributed and semi-distributed mathematical conceptual models. After evaluation different models, we introduce and classify some models that have relative advantages for being applied in Iran. These models have at least one of the following properties: they are conceptual models, some of them have been used for different regions, and some of them have been used for dry and semi-arid areas, and they use a simple method for water balance calculation, or their code, software or graphical interface are available freely.

Results:
To choose and modify an appropriate water balance model for Iran's watersheds, we should consider a simpler one especially when there are usually uncertainties about the model parameters and input data due to sparse data and lack of knowledge about the natural systems. We investigated different models especially models that have a fewer number of parameters for calibration and consider hydrological spatial variability in a water basin. Considering these facts, it seems the model developed by Portoghese et al. could be a good choice for the most arid and semiarid regions in Iran, after necessary corrections and modifications. The modified model was successfully implemented in different watersheds in Razavi Khorasan province. The model results, such as runoff, actual evapotranspiration, and deep percolation were in agreement with other studies, and consistent with the basin hydrological process.

کلیدواژه‌ها [English]

• mathematical-conceptual hydrological models
• distributed and semi-distributed models
• water balance
• arid and semi-arid areas